Thời gian qua, giá lợn hơi ở nước ta, đặc biệt là thị trường phía Nam liên tục tăng do thương lái gom hàng để xuất sang Trung Quốc bằng đường tiểu ngạch khiến người chăn nuôi phấn khởi. Tuy nhiên, lực hút từ thị trường này luôn tiềm ẩn nhiều rủi ro không thể lường trước được.

Bộ Công Thương cho biết, thời gian gần đây, giá thịt lợn tại thị trường Trung Quốc liên tục tăng cao và đã vượt mức giá cao nhất của tháng 6/2011 do hạn chế về nguồn cung. Sở dĩ Trung Quốc bị thiếu hụt nguồn cung thịt lợn là do trong những năm gần đây, một lượng lớn người chăn nôi nhỏ lẻ ở Trung Quốc đã ngừng chăn nuôi heo vì giá cả thức ăn tăng cao, dịch bện xảy ra thường xuyên và thiếu các biện pháp khuyến khích của chính phủ, hơn nữa các quy định khắt khe về môi trường khiến hàng triệu hộ nuôi lợn quy mô nhỏ phải bỏ nghề.

Do suy thoái của ngành nuôi lợn nội địa, nhập  khẩu thịt lợn của Trung Quốc tăng lên nhanh chóng trong năm 2015 và đầu năm 2016. Một số dự báo của các tổ chức khác cho thấy nhập khẩu thịt lợn của Trung Quốc có thể đạt 2 triệu tấn trong năm nay, do nguồn cung thịt lợn của Trung Quốc chưa thể phục hồi cho đến năm 2017.

Vụ thị trường Châu Á- Thái Bình Dương (Bộ Công Thương) cho biết, dự báo của Ủy ban phát triển và cải cách quốc gia Trung Quốc , từ nay đến Tết Trung thu và Quốc khánh Trung Quốc (1/10), giá thịt lợn vẫn tiếp tục duy trì tăng cao tuy nhiên biên độ tăng có giới hạn.

Nguồn cung thịt lợn (chính ngạch) của Trung Quốc chủ yếu đến từ quốc gia thuộc Liên minh Châu Âu chiếm tới 80% thị phần.

Ngoài ra Trung Quốc còn nhập khẩu lợn sống theo đường tiểu ngạch. Xuất khẩu lợn sống từ Việt Nam sang Trung Quốc qua các cửa khẩu phụ, đường mòn, lối mở khu vực biên giới đất liền( thương nhân Trung Quốc chủ yếu nhập khẩu theo hình thức mua bán cư dân biên giới nhằm tận dụng ưu đãi của Chính phủ Trung Quốc đối với hình thức này) giữa hai nước cũng tăng mạnh.

Xác nhận việc Trung Quốc nhập khẩu lợn sống ồ ạt ở Việt Nam, Ông Nguyễn Đăng Vang , Chủ tịch hiệp hội chăn nuôi Việt Nam cho biết, hiện nay mỗi ngày có khoảng trên 5.000 con lợn Việt Nam xuất đi Trung Quốc.

Còn theo Cục Chăn nuôi (Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn), giá phía Trung Quốc đang mua tương đối cao, nên xuất khẩu tiểu ngạch lợn hơi sang Trung Quốc rất sôi động. Hiện nay mỗi ngày có đến 300-400 xe, ngày ít cũng có tới 100 xe ô tô chở lợn xuất khẩu sang biên giới (loại xe khoảng 15 tấn) sang Trung Quốc.

Trước tình trạng thương lái ồ ạt thu mua lợn sống để xuất sang Trung Quốc, Ông Hoàng Thanh Vân, Cục trưởng Cục Căn nuôi khuyến cáo: Người dân không nên thấy giá cao mà vào đàn ồ ạt lúc này. Nên tính toán chu kỳ chăn nuôi hợp lý, để khi có bất lợi, bà con vẫn có thể bán được lợn.” Nếu vào đàn ồ ạt lúc này, đến tháng 8,9,10 tới mới xuất bán. Nhưng đó cũng là thời điêm mùa mưa, bão ở Trung Quốc, lúc đó vận chuyển khó khăn, ngập lụt… lợn của ta không bán được sẽ thiệt hại lớn”.

Ông Hoang Thanh Vân còn cảnh báo thêm do Trung Quốc thu mua thất thường nên giá lợn hơi có lúc ” tụt không phanh ” một lúc tới 10.000 đồng/kg, gây thiệt hại lớn. Ông nói “chúng tôi đã nhiều lần làm việc với các tỉnh và có cảnh báo. Việc xuất khẩu tiểu ngạch không ổn định, không tuân thủ theo quy định nào cả nên rất dễ xảy ra tình trạng thừa- thiếu; đang mua lại dừng đột ngột, giá đang cao lại cho lao xuống thấp… ảnh hưởng đến sản xuất, quá trinh chu chuyển đàn lợn của các nhà sản xuất “.

Theo TS Phạm Quang Dịêu, chuyên gia về số liệu thống kê các ngành hàng nông sản, nhờ vị trí giáp Trung Quốc mà Việt Nam có nhiều cơ hội kinh doanh từ thị trường khổng lồ này nhưng rủi ro hết sức khó lường. Thương mại tiểu ngạch giúp tiêu thụ nhiều mặt hàng cho Việt Nam nhưng kéo theo hệ lụy của ” bẫy giá” hay các rủi ro về thanh toán và biến động thất thường do hiện tượng “cấm biên” xảy ra.

Diễn biến của việc xuất khẩu lợn lần này khiến chúng ta nhớ lại những bài học về xuất khẩu dưa hấu, thanh long…

Đặc biệt Bộ Công Thương vừa thông báo, căn cứ danh sách các quốc gia, khu vực đáp ứng yêu cầu và được cấp phép xuất khẩu sản phẩm thịt (bao gồm thịt lợn) sang Trung Quốc do Tổng cục giám sát chất lượng kiểm nghiệm kiểm dịch quốc gia Trung Quốc công bố ngày 29/4/2016, Việt Nam hiện chưa có mặt trong danh sách này. Do vậy, hoạt động xuất khẩu lợn sống từ Việt Nam sang Trung Quốc qua các cửa khẩu phụ, đường mòn lối mở biên giới đất liền có thể sẽ gặp khó khăn trong thời gian tới.

Trung Quốc là thị trường dễ tính, nhưng mặt trái của nó khiến nông dân \việt Nam không tuân thủ quy trình sản xuất theo các tiêu chuẩn như VietGap, Global Gap… Sự phát triển chưa tương xứng của ngành công nghiệp chế biến thực phẩm là rào cản không nhỏ khiến chúng ta chỉ xuất khẩu thô các sản phẩm nông nghiệp, hình thức xuất khẩu “thô” một mặt kém hiệu quả kinh tế mặt khác dễ gặp rủi ro do sự biến động của thị trường.

Làm sao để thoát khỏi sự phụ thuộc thị trường nông sản Trung Quốc vẫn là bài toán chưa có lời giải, khi nào người nông dân Việt Nam còn sản xuất kinh doanh manh mún, chưa nâng cao chất lượng nông sản đạt tiêu chuẩn quốc tế để tiếp cận các thị trường như Hoa Kỳ, EU, Nhật Bản thì những điệp khúc như lợn, dưa hấu… gặp khó tại thị trường Trung Quốc, vẫn sẽ tiếp diễn ở những mặt hàng khác.