Tình hình xuất, nhập khẩu (XNK) giai đoạn 2016 - 2019 trên địa bàn tỉnh đạt được nhiều kết quả đáng mừng. Giá trị kim ngạch xuất khẩu hàng năm tăng bình quân 21%; có được thành quả đó là do hoạt động kinh doanh XNK của tỉnh diễn ra trong điều kiện Kinh tế vĩ mô ổn định; lạm phát được kiểm soát; các cân đối lớn về tiền tệ, tín dụng cơ bản được bảo đảm; mặt bằng lãi suất, tỷ giá và thị trường ngoại tệ ổn định, dự trữ ngoại hối tăng. Xuất nhập khẩu cân bằng và tiếp tục có xuất siêu, trong đó mặt hàng nông, lâm, thủy sản tăng khá. Thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài tăng cao. Môi trường đầu tư kinh doanh tiếp tục được cải thiện… các Hiệp định thương mại tự do (FTA, CPTPP, EVFTA…) Việt Nam tham gia ký kết bắt đầu phát huy hiệu quả.

Đồng thời, hoạt động kinh doanh XNK giai đoạn 2016 - 2019 nhận được sự chỉ đạo kịp thời của Tỉnh uỷ, HĐND, UBND tỉnh, Bộ Công Thương và sự phối hợp của các sở, ban, ngành, địa phương có nhiều biện pháp tháo gỡ khó khăn; đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, rút ngắn thời gian giao đất cho dự án; tích cực vận động tranh thủ các nguồn tài chính đầu tư cơ sở hạ tầng khu, cụm công nghiệp trên địa bàn. Cộng với sự tích cực năng động của các doanh nghiệp trong việc tăng cường công tác quản lý, đẩy mạnh sản xuất, kinh doanh nên sản xuất công nghiệp - TTCN, hoạt động XNK trên địa bàn tỉnh phát triển theo hướng tích cực.

Tuy nhiên, bên cạnh đó hoạt động XNK của tỉnh vẫn còn gặp một số khó khăn, thách thức như: một số chính sách về XNK thiếu động bộ, việc sửa đổi, bổ xung phù hợp với thông lệ, hoặc các hiệp định song phương, đa phương còn chậm; kim ngạch xuất khẩu của nhóm hàng công nghiệp chế biến tăng thấp. Giá cả một số vật tư đầu vào cho sản xuất không ổn định; hàng hóa, vật tư bị chi phối do áp mức thuế suất mới, khi Hiệp định thương mại tư do AFTA có hiệu lực; cạnh tranh ngày càng gay gắt đã ảnh hưởng nhiều đến sản xuất kinh doanh của các doang nhiệp trên địa bàn. Sự ảnh hưởng của cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung, thiên tại dịch bệnh… đã ảnh hưởng rất lớn đến hoạt động XNK trên địa bàn.

Giá trị kim gạch xuất, nhập khẩu giai đoạn 2016 - 2019 có bước phát triển đáng mừng; chỉ tiêu giá trị kim ngạch xuất khẩu về đích trước 02 năm so với Nghị quyết Đại hội tỉnh Đảng bộ tỉnh đề ra (Đến năm 2020 là 1.300 triệu USD). Trong đó: Giá trị xuất khẩu tăng đều và ổn định hàng năm; theo số liệu thống kê: năm 2016 kim ngạch XK đạt 1.099 triệu USD, năm 2017 đạt 1.250 triệu USD; năm 2018 đạt 1.613 triệu USD; năm 2019 ước đạt 1.950 triệu USD tăng 77,4% so với đầu kỳ (năm 2016). Sản phẩm chủ yếu gồm: hàng dệt; điện thoại và linh kiện điện thoại; hàng điện tử; sản phẩm Plastics các loại; giầy dép; chè các loại… 

Thị trường xuất khẩu chủ yếu là: Thị trường Mỹ chiếm tỷ trọng 25,9% tổng kim ngạch xuất khẩu; Hàn Quốc chiếm tỷ trọng 18,4% và Trung Quốc chiếm tỷ trọng 37,6% trong tổng kim ngạch xuất khẩu hàng hóa.

Giá trị kim ngạch nhập khẩu nhập cụ thể qua từng năm: 2016 đạt 848 triệu USD; năm 2017 đạt 915 triệu USD; năm 2018 đạt 972 triệu USD; năm 2019 ước đạt 1.098 triệu USD. Các mặt hàng nhập khẩu của Phú Thọ chủ yếu là vật tư đảm bảo cho gia công hàng xuất khẩu. Linh kiện điện tử; Nguyên liệu dệt Bông, xơ, sợi dệt; Phụ liệu may, da giầy; Vải may…

Thị trường nhập khẩu chủ yếu trên địa bàn trong 8 tháng năm 2018: Thị trường Hàn Quốc chiếm tỷ trọng 36,1% tổng kim ngạch nhập khẩu; Trung Quốc chiếm 12,3% và Nhật Bản chiếm 3,2% tổng kim ngạch nhập khẩu hàng hóa.

Số doanh nghiệp FDI cũng tăng từ 119 doanh nghiệp (năm 2016) lên 146 doanh nghiệp (đến tháng 9/2019) tăng 23%. Số lượng lao động tăng từ  28.785 năm 2016 lên 59.163 người năm 2019 (đến tháng 9/2019) tăng hơn 2 lần.

Về hàng hóa XNK giai đoạn 2016 - 2019: Mặt hàng xuất khẩu chủ yếu của tỉnh, tập trung chủ yếu từ 2 nguồn chính:

+ Hàng có xuất xứ tại địa phương gồm: Chè chế biến, hàng nông sản, gia súc và hàng thủ công mỹ nghệ. Mặt hàng chè là một trong những thế mạnh của tỉnh. Hàng nông sản gồm: rau, củ quả, sắn, ngô, chuối. Gia súc gồm: lợn, trâu, bò. Mặt hàng thủ công mỹ nghệ bao gồm các loại mành tre, trúc, gỗ mỹ nghệ, sơn mài và đũa gỗ... tuy kim ngạch xuất khẩu chưa cao nhưng khá ổn định, tạo công ăn việc làm và tận dụng nguyên vật liệu tại địa phương.

+ Hàng sản xuất và gia công bao gồm: Linh kiện điện tử, Vải sợi, quần áo, tấm trải nền PVC, vải bạt, giày thể thao... là những nhóm hàng xuất khẩu chủ yếu và chiếm tỷ trọng lớn trong kim ngạch xuất khẩu của tỉnh. Đặc điểm của nhóm hàng này là nhập khẩu nguyên, phụ liệu, sản xuất gia công tại Phú Thọ và xuất khẩu, cho nên rất ít tiêu thụ sản phẩm tại chỗ, nguồn thu cho ngân sách ít, chủ yếu là giải quyết được số lượng lao động lớn tại địa phương.

Thị trường xuất khẩu chủ yếu hàng hóa của tỉnh là: Thị trường Mỹ chiếm tỷ trọng 25,9% tổng kim ngạch xuất khẩu; Hàn Quốc chiếm tỷ trọng 18,4% và Trung Quốc chiếm tỷ trọng 37,6% trong tổng kim ngạch xuất khẩu hàng hóa.

Thị trường nhập khẩu chủ yếu là: Thị trường Hàn Quốc chiếm tỷ trọng 36,1% tổng kim ngạch nhập khẩu; Trung Quốc chiếm 12,3% và Nhật Bản chiếm 3,2% tổng kim ngạch nhập khẩu hàng hóa.

Tuy nhiên, kết quả kim ngạch xuất, nhập trên địa bàn tỉnh còn thiếu vững trắc, chưa xứng với tiểm năng của tỉnh. Trong đó có nguyên nhân cơ bản là, việc phối hợp giữa các cơ quan chức năng để nắm bắt tình hình sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp rất khó khăn, dẫn tới công tác tham mưu giải quyết các vướng mắc cho doanh nghiệp còn chậm; Công tác tuyên truyền, thực hiện các chủ trương chính sách mới còn hạn chế, thiếu kịp thời, nên các cơ quan chức năng, doanh nghiệp thiếu chủ động nghiên cứu, tranh thủ nắm bắt cơ hội, khi các hiệp định thương mại Việt Nam đã ký kết gồm 16 Hiệp định tự do thương mại FTA và Hiệp định tự do thương mại toàn diện, tiến bộ xuyên Thái bình dương (CPTPP) bắt đầu có hiệu lực.

Mục tiêu phấn đấu kim ngạch xuất khẩu giai đoạn 2021 - 2025 trên địa bàn tỉnh là: 3 tỷ USD. Để thực hiện thành công mục tiêu đề ra, cần tập trung vào một số giải pháp tổng thể thúc đẩy xuất khẩu trên địa bàn tỉnh giai đoạn 2021 - 2025.

Để xuất nhập khẩu của tỉnh Phú Thọ chiếm ưu thế một cách bền vững cần phải thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp. Bên cạnh việc phải tiếp tục nghiên cứu đánh giá các mặt hàng xuất khẩu thực tế có tiềm năng, có lợi thế cạnh tranh mạnh mẽ trong bối cảnh mới của thị trường thế giới, phải nâng cao năng lực sản xuất kinh doanh và năng lực cạnh tranh của khu vực kinh tế trong nước; nhằm định hướng cho các doanh nghiệp sản xuất hàng xuất khẩu. Đồng thời tiếp tục xây dựng và thực thi các giải pháp như sau:

1. Tiếp tục triển khai thực hiện, vận dụng có hiệu quả các chủ trương chính sách của Đảng, nhà nước vào thực tế của tỉnh:

Trong thời gian tới tỉnh nên tổng kết, đánh giá rút kinh nghiệm, nhất là những việc chưa làm được, điều chỉnh, xây dựng chính sách cụ thể và phù hợp về phát triển sản xuất trong nước, tạo ra nguồn nguyên liệu tại chỗ dần thay nguyên vật liệu phải nhập khẩu. Kiến nghị với Chính phủ xây dựng các hàng rào phi thuế quan (hàng rào kỹ thuật) phù hợp với cam kết quốc tế để hạn chế nhập khẩu máy móc, thiết bị công nghệ lạc hậu, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và tạo điều kiện nâng cao năng lực cạnh tranh của hàng VN. Chuyển dịch mạnh mẽ cơ cấu mặt hàng xuất khẩu theo hướng giảm tỷ trọng của nhóm sản phẩm thô và sơ chế, tăng nhanh tỷ trọng của nhóm sản phẩm chế biến sâu, tinh và chế tạo trong tổng kim ngạch xuất khẩu. Ưu tiên xây dựng thương hiệu, phát triển ngành công nghiệp áp dụng công nghệ cao để tăng nguồn hàng xuất khẩu có hàm lượng công nghệ cao, có sức cạnh tranh và tham gia vào chuỗi giá trị gia tăng cao…

2. Đẩy nhanh giải pháp đào tạo nguồn nhân lực, đáp ứng nhu cầu hiện tại, chuẩn bị nguồn nhân lực cho cuộc cách mạng công nghiệp 4.0:

 Yếu tố con người có ý nghĩa quan trọng hàng đầu và quyết định đối với sự phát triển kinh tế xã hội của địa phương, đồng thời cũng là lợi thế để thu hút các doanh nghiệp FDI sản xuất hàng xuất khẩu vì xu hướng của các doanh nghiệp FDI sẽ chuyển sang các ngành có hàm lượng khoa học và công nghệ cao. Hiện nay, các công ty sản xuất hàng xuất khẩu ở Phú Thọ thường chưa thoả mãn với số lượng và chất lượng lao động. Vì thế, tỉnh cần có giải pháp mạnh sắp xếp kiện toàn hệ thống các trường đào tạo nghề gắn với thực thế sản xuất; “học đi đôi với hành”, mặt khác cần có chiến lược đào tạo lực lượng lao động có tay nghề cao và có chính sách ưu đãi thu hút nhân tài để hình thành đội ngũ cán bộ quản lý và công nhân kỹ thuật có đủ trình độ, tay nghề đáp ứng được yêu cầu đối với các thành phần kinh tế, đặc biệt là khu vực kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài sản xuất hàng xuất khẩu như: Samsung, Nokia và Honda, Toyota….

3. Mạnh dạn tạo cơ chế đặc thù, đi đôi với cải cách thủ tục hành chính thu hút đầu tư sản xuất công nghiệp vào khu, cụm công nghiệp:

Tỉnh nên tranh thủ thu hút các tập đoàn đa quốc gia, các doanh nghiệp đầu đàn trong lĩnh vực điện tử, công nghiệp chế tạo, công nghiệp hỗ trợ, tạo giá trị gia tăng lớn trên đơn vị sản phẩm; chuẩn bị tốt mặt bằng sạch, phát huy hiệu quả đầu tư ở 7 khu công nghiệp tập trung và 26 cụm công nghiệp làng nghề đã được phê duyệt. Trong những năm tới, dự báo vốn FDI vẫn sẽ nguồn tài chính chủ yếu đầu tư vào tỉnh. Phú Thọ là tỉnh có nhiều lợi thế so sánh như địa bàn có điều kiện thuận lợi về vị trí - địa lý, cơ sở hạ tầng đồng bộ và khá hiện đại, nhân lực rồi rào. Do vậy, cần chú trọng thu hút FDI từ các tập đoàn đa quốc gia (TNCs), việc thu hút các TNCs được khuyến khích cả hai hướng: trong đó tập trung thực hiện những dự án lớn, công nghệ cao, sản phẩm chủ yếu để xuất khẩu, đảm bảo giữ gìn môi trường và đóng góp lớn cho phát triển kinh tế - xã hội như: giải quyết việc làm, đóng góp nguồn thu lớn cho ngân sách; Tạo điều kiện để một số tập đoàn đa quốc gia (TNCs) xây dựng các trung tâm nghiên cứu, phát triển công nghệ gắn với đào tạo nguồn nhân lực. Tập trung đầu tư 1-2 trung tâm logistic trên đia bàn tỉnh.

4. Quy hoạch, phát triển ngành công nghiệp hỗ trợ, là đòn bẩy lĩnh vực xuất khẩu trên địa bàn tỉnh trong thời gian tới:

Đẩy mạnh việc tuyên truyền, nâng cao nhận thức vai trò quan trọng của Công nghiệp hỗ trợ; thu hút phát triển nhanh ngành công nghiệp hỗ trợ để sản xuất các sản phẩm thay thế hàng nhập khẩu. Vì mức giá trị gia tăng trong hàng xuất khẩu của tỉnh Phú Thọ hiện đang ở mức rất thấp do sản xuất chủ yếu mang nặng tính gia công, lắp ráp từ nguồn nguyên liệu nhập khẩu. Vì vậy, để nâng cao hiệu quả hoạt động xuất khẩu, không những cần gia tăng khối lượng hàng xuất khẩu, mà quan trọng hơn là phải không ngừng phát triển công nghiệp hỗ trợ, sử dụng nguyên vật liệu trong nước và cung cấp vật liệu, linh kiện cho các ngành sản xuất, lắp ráp thành phẩm.

5. Tăng cường liên kết, hợp tác và vai trò của hiệp hội, ngành hàng trong chuỗi giá trị gia tăng sản phẩm xuất khẩu:

 Trong thời gian qua, sự liên kết hợp tác của các doanh nghiệp trong nước chưa chặt chẽ, thậm chí vì lợi ích cục bộ mà các doanh nghiệp trong cùng một ngành thực hiện các biện pháp cạnh tranh không lành mạnh, làm suy giảm năng lực cạnh tranh lẫn nhau và của toàn ngành sản xuất nói chung. Vì vậy cần khuyến khích các doanh nghiệp sản xuất hàng xuất khẩu tăng cường liên kết, hợp tác, đổi mới công nghệ, tranh thủ nguồn vốn, tìm kiếm nhập khẩu dây truyền công nghệ hiện đại để nâng cao chất lượng sản phẩm theo các tiêu chuẩn, quy chuẩn quốc tế, tập trung nâng cao năng lực cạnh tranh của từng ngành hàng xuất khẩu, đặc biệt là các ngành hàng có giá trị gia tăng cao.

6. Đẩy mạnh, phát triển ngành nghề sản xuất hàng thủ công mỹ nghệ truyền thống, trên cơ sở áp dụng tiến bộ công nghệ không ngừng nâng cao năng suất, chất lượng đáp nhu cầu thị trượng xuất khẩu:

Phú Thọ với lợi thế là vùng đất có nhiều ngành nghề thủ công truyền thống, thủ công mỹ nghệ, như: Đồ gỗ mỹ nghệ, mây tre đan, gốm, may mặc,… có thị trường du lịch tâm linh được đánh giá là có nhiều tiềm năng, nhưng hiện nay vẫn chưa được phát huy, lợi thế nên kim ngạch xuất khẩu vẫn đạt thấp so với tiềm năng. Vì thế, tỉnh cần đầu tư mạnh mẽ cơ sở hạ tầng để các cụm công nghiệp làng nghề. Đặc biệt, tỉnh nên có chính sách hỗ trợ tài chính để hình thành một vài doanh nghiệp làng nghề có quy mô đủ lớn chuyên sản xuất hàng xuất khẩu và bao tiêu hàng thủ công xuất khẩu nhằm làm đầu kéo cho các doanh nghiệp nhỏ chuyên sản xuất hàng hỗ trợ cho các doanh nghiệp lớn ngay tại địa phương, đây sẽ là bước đột phá để hàng thủ công mỹ nghệ có thể vươn xa trong những năm tới đây.

7. Tiếp tục đổi mới tư duy, hành động, tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp, ngành hàng có thế mạnh xuất khẩu của tỉnh phát triển bền vững:

Với một nền kinh tế hội nhập sâu rộng như hiện nay, việc đẩy mạnh xuất khẩu bền vững các mặt hàng thế mạnh như may mặc, điện tử… là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu hiện nay. Việc này đòi hỏi chúng ta phải có giải pháp căn cơ về phát triển sản xuất, chuyển dịch cơ cấu kinh tế, chú trọng nâng cao năng suất, chất lượng, giá trị sản phẩm xuất khẩu. Bên cạnh đó, các giải pháp phát triển thị trường, xúc tiến thương mại vào các thị trường trọng điểm, nhiều tiềm năng đóng vai trò chiến lược, đảm bảo đầu ra ổn định cho hàng hoá xuất khẩu. Điều quan trọng là doanh nghiệp cần phát huy nội lực của mình để tạo chỗ đứng vững chắc trên thương trường, khi các Hiệp định thương mại tự do mà Việt Nam tham gia ký kết sắp tới có hiệu lực, doanh nghiệp sẽ còn nhiều khó khăn và thách thức. Do vậy các doanh nghiệp trong tỉnh cần chủ động tiếp cận, cập nhật thông tin, đồng thời xây dựng hệ thống tiêu chuẩn chất lượng đáp ứng các yêu cầu về chất lượng, an toàn thực phẩm. Có như vậy mới khẳng định được thương hiệu của hàng hóa VN trên thương trường quốc tế.

Với niềm tin tưởng vào sự lãnh đạo của Tỉnh ủy, Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân; sự chỉ đạo trực tiếp của Bộ Công Thương, sự giúp đỡ, tạo điều kiện của các Bộ ngành Trung ương, sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị; hoạt động xuất nhập khẩu nói riêng, ngành Công - Thương nói chung sẽ hoàn thành và vượt các chỉ tiêu đề ra./.

Quốc Hưng

Phòng QLĐT&HTQT